Podkarpackie drewniane „skarby”

Stowarzyszenie „Pro Carpathia” realizuje międzynarodowy projekt „Skarby w drewnie ukryte” – polsko-norweska wymiana doświadczenia w dziedzinie konserwacji i promocji dziedzictwa kulturowego. Jego realizacja potrwa do 30 września 2011 roku, a w przedsięwzięcie zaangażowane jest także norweskie miasto Røros oraz szereg instytucji i wybitnych ekspertów ze świata kultury i sztuki.

Budownictwo drewniane – symbol dawnej doskonałości rzemieślniczej i artystycznej myśli ludzkiej, z racji nietrwałości materiału jest dziś w Europie rzadkością. Wraz ze znikającą z naszego krajobrazu architekturą drewnianą ginie nieodwracalnie całe, trudne jeszcze do uświadomienia, bogactwo krajobrazu historycznego. Obecnie w Europie przetrwały cztery wyróżniające się grupy cennych architektonicznie drewnianych świątyń. Pierwszą i najstarszą reprezentuje zespół norweskich kościołów klepkowych (Stavkirke) z X-XIV wieku. Kolejna to świątynie konstrukcji zrębowej, zlokalizowane w Małopolsce i na Podkarpaciu, z których najstarsze obiekty datuje się na XIV wiek. Jej uzupełnieniem jest grupa drewnianych cerkwi i kościołów po drugiej stronie Karpat, na Słowacji. Ostatnią, czwarty zespół stanowią cerkwie unickie z XVII-XVIII wieku znajdujące się na terenie rumuńskiego Marmaroszu.

Tak sklasyfikowane dziedzictwo jest bardzo zróżnicowane pod względem poziomu technicznego, stanu zachowania, atrakcyjności i stosunku społeczności do jego utrzymania i kontynuacji tradycji „kultury drewna”. Największe doświadczenia związane z konserwacją drewnianych świątyń mają specjaliści norwescy.

Standardy ochrony kościołów klepkowych przed czynnikami zniszczenia są tam uważane za modelowe w skali europejskiej. Z kolei w Europie Środkowej dostrzega się proces zatracania związku lokalnych społeczności z historyczną architekturą, a tym samym destrukcję obiektów i niski poziom rozwoju technik konserwatorskich, co wpływa na nikłe możliwości promowania turystyki kulturowej w tym regionie.

– Dostrzegliśmy potrzebę przygotowania projektu, który pozwoli na transfer norweskich doświadczeń z zakresu konserwacji i promocji zabytków, a jednocześnie umożliwi ratowanie drewnianych skarbów podkarpackiej architektury – mówi Katarzyna Michno, koordynator projektu z ramienia Stowarzyszenia „Pro Carpathia”. – Zajmiemy się inwentaryzacją zabytków architektury drewnianej na Podkarpaciu oraz nawiązaniem polsko-norweskiej współpracy w obszarze działań konserwatorskich.

Wraz z Podkarpackim Wojewódzkim Konserwatorem Zabytków wybrano 9 świątyń znajdujących się na 9 trasach Szlaku Architektury Drewnianej na Podkarpaciu. Kościoły w Soninie, Gawłuszowicach i Łękach Górnych oraz obecne i dawne cerkwie w Czerteżu, Liskowatem, Pielgrzymce, Miękiszu Starym i Nowym Bruśnie staną się przedmiotem prac inwentaryzatorskich polsko-norweskich zespołów. Planowane są również badania dendrochronologiczne oraz wykonanie wizualizacji pierwotnego wyglądu przebudowanych zabytków. Zebrane dokumenty będą podstawą do stworzenia „Białej Księgi Dziedzictwa Historycznego”, zawierającej dane do opracowania eksperckich planów konserwacji i renowacji zabytków. Kolejna publikacja to „Zielona Księga Dziedzictwa Historycznego”, prezentująca modelowe rozwiązania konserwatorskie w wybranych obiektach. Projekt zwieńczy wydanie „Katalogu drewnianej architektury sakralnej”.

Dofinansowanie projektu zostało udzielone ze środków Funduszu Wymiany Kulturalnej w ramach Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego.

Krzysztof Zieliński
Pro Carpathia