Od wielu lat początkiem listopada prowadzona jest kwesta na rzecz renowacji zabytkowych nagrobków i pomników znajdujących się na cmentarzu komunalnym przy ulicy Zielonej w Jaśle. To miejsce nierozerwalnie związane z dziejami miasta. Spoczywają tu mieszkańcy, którzy pisali jego historię. Dlatego wymaga ono szczególnej troski i pamięci kolejnych pokoleń. Pamiętajmy o tym, odwiedzając groby naszych bliskich. Liczy się każdy, nawet drobny datek.
Już po raz siedemnasty mieszkańcy Jasła oraz goście odwiedzający Stary Cmentarz przy ulicy Zielonej będą mogli wesprzeć finansowo renowację zabytkowych obiektów architektury sakralnej znajdujących się na terenie nekropolii. Zbiórka została zaplanowana w dniach 1 (sobota) i 2 (niedziela) listopada w godzinach 8.00 – 18:30.
Kogo będzie można spotkać przed bramą cmentarną?
Do grona kwestarzy dołączą w tym roku osoby powszechnie znane w Jaśle i jego okolicy, m.in. burmistrz Adam Kostrząb, jego zastępca dr Przemysław Baciak, sekretarz Paweł Rzońca, przewodniczący Rady Miejskiej Jasła Marcin Węgrzyn wraz z radnymi, senator Rzeczypospolitej Polskiej Alicja Zając, poseł na Sejm Rzeczypospolitej Polskiej Maria Kurowska, dyrektor Muzeum Regionalnego im. dr. Stanisława Kadyiego Mariusz Świątek, dyrektor Miejskiej Biblioteki Publicznej Dorota Woźnica. Organizatorzy informują, że w to przedsięwzięcie włączą się również harcerze ze 139. Drużyny Harcerskiej „Lisy” im. płk. Leopolda Lisa-Kuli przy Szkole Podstawowej nr 12 z Oddziałami Integracyjnymi im. Ignacego Łukasiewicza wraz ze swoim opiekunem Wiesławem Hapem, młodzież z I Liceum Ogólnokształcącego im. kr. Stanisława Leszczyńskiego wraz z dyrektorem Jackiem Nawrockim i opiekunami, działacze Stowarzyszenia Miłośników Jasła i Regionu Jasielskiego oraz inni społecznicy. Można ich będzie spotkać przy głównej bramie wejściowej na teren nekropolii. Wolontariusze będą wyposażeni w puszki, do których można składać dobrowolne datki.
Kwestę zapoczątkował w 2009 roku społeczny komitet. W tym roku zbiórka pieniędzy odbędzie się pod auspicjami Stowarzyszenia Odnowy Zabytków Starego Cmentarza w Jaśle, przy wsparciu organizacyjnym i merytorycznym Urzędu Miasta.
FOT. © terazJaslo.pl / Damian Palar
– W tamtym roku był jeszcze Społeczny Komitet Ochrony i Renowacji Zabytków Cmentarza Komunalnego przy ulicy Zielonej w Jaśle, ale w związku z tym, że zmieniło się prawo bankowe to tenże społeczny komitet nie mógłby mieć już swojego konta bankowego w tym roku. Dlatego musieliśmy przekształcić się w Stowarzyszenie Odnowy Zabytków Starego Cmentarza w Jaśle. Tak brzmi jego pełna nazwa. W takiej formie uproszczonej, zarejestrowanej w Starostwie Powiatowym. To umożliwia nam działalność i możliwość prowadzenia zbiórki pieniędzy. Podsumowując, wymogi bankowe zmusiły nas do zmiany formuły organizacji. – wyjaśnia Tomasz Kasprzyk, pomysłodawca kwesty, społecznik, a także autor licznych fotografii ukazujących piękno jasielskiej nekropolii.
Na co zostaną przeznaczone środki?
Tegoroczna akcja ma na celu wsparcie renowacji pomnika nagrobnego Walerii z Dobrzyńskich Szafarzowej primo voto Słowikowskiej, datowanego na koniec XIX wieku. – Widać, że ten pomnik wymaga pilnych prac konserwatorskich. Ten przechył jest dosyć mocny. On jest podparty o sąsiedni grobowiec, a w zasadzie jego betonową opaskę. – opisuje Tomasz Kasprzyk. Jego podstawa znajduje się na głębokości około 70-80 centymetrów. Dlatego oprócz prac ukierunkowanych na ochronę substancji zabytkowej, wymaga on również odkopania i wyrównania z poziomem terenu. Prace ziemne mają też dać odpowiedź na pytanie o autora tego nagrobku. – W tej chwili nie wiemy kto to jest, ale sygnatury najczęściej są na cokołach. Jeżeli tu dwa, trzy stopnie cokołu jest w ziemi więc wszystko okaże się po podniesieniu do poziomu zerowego. – wyjaśnia.
Nasz rozmówca opisuje: – Pomnik wykonany jest z piaskowca karpackiego natomiast tablica inskrypcyjna oraz krzyż z wapienia pińczowskiego. Pomnik jest w formie trapezoidalnej. Widzimy bardzo dużą plastykę wieńca oraz płonącej pochodni. Te dwa symbole są stosunkowo dobrze zachowane. Wieniec symbolizuje wieczną pamięć o zmarłym natomiast pochodnia nieśmiertelność. Tutaj też ciekawy element jest, na tą chwilę trudno dostrzegalny – w centralnej części krzyża, na przecięciu belkowania widzimy wpisany w okrąg sześcioramienny symbol geometryczny. Jest to gwiazda heksapetalna, inaczej nazywana rozetą podhalańską albo karpacką. Jest to częsty motyw w sztuce ludowej Podhala. Taki symbol możemy dzisiaj często zobaczyć na belkowaniu domów na Podhalu, bo on symbolizuje słońce, pomyślność, bezpieczeństwo domu. To jest chyba jedyny taki symbol jaki znajduje się na jasielskiej nekropolii.
Dodaje, że tuż nad ziemią widoczna jest ciekawa forma plastyczna – lampa oliwna, która symbolizuje obecność Boga, pokój, nadzieję, ale też pamięć o zmarłym.
Tomasz Kasprzyk przekazał, że w ramach zaplanowanych prac konserwatorskich nastąpi również regulacja otaczającego obszaru. – Ten pomnik nie tylko zostanie podniesiony do poziomu zerowego, ale w związku z tym, że jest tutaj na tyle miejsca to on zostanie nieznacznie przesunięty co sprawi, że przejście między grobami będzie znacznie ułatwione i bezpieczniejsze. W związku z tym będzie to dosyć ciekawa aranżacja tego obszaru. Najprawdopodobniej, przy regulacji tego pomnika, nastąpi również regulacja pomnika sąsiedniego. On również zostanie podniesiony do poziomu zerowego, bo jest też około 80 centymetrów w ziemi i przesunięty. To też ułatwi przejście między nagrobkami. To jest pomnik z końca XIX wieku. On jest ułożony z ciosów kamiennych w takiej formie trapezoidalnej, zwieńczony krzyżem w formie drzewa życia. Widzimy na nim tablicę epitafijną w formie papirusu. Na pewno jest jeszcze do odczytania podczas prac konserwatorskich. Widzimy jeszcze stosunkowo dobrze zachowane elementy winnej latorośli, która może symbolizować w tym przypadku krew Chrystusa. Także ten pomnik zostanie poddany konserwacji zabezpieczającej i usunięcia mchu. Te dwa nagrobki, jeżeli faktycznie będą podniesione i przesunięte, sprawią, że ta część cmentarza będzie bardzo ciekawa. Oba pomniki, a szczególnie ten, na który będziemy kwestować, mają bogatą symbolikę. Ta różnorodność symboliki pokazuje, że te pomniki nagrobne skupiają w sobie nie tylko sztukę, ale i kulturę, duchowość. – opisuje.
Tradycja od 2009 roku
Na podstawie doświadczeń z lat ubiegłych, biorąc pod uwagę hojność mieszkańców Jasła oraz gości odwiedzających cmentarz należy mieć nadzieję, że kolejna perełka architektury sakralnej zostanie ocalona przed nieuchronnym upływem czasu i działaniem warunków atmosferycznych.
W poprzednim roku udało się zebrać rekordową kwotę 22 600 złotych, która została przeznaczona na renowację pomnika nagrobnego na grobie Bronisławy Steligi – figury Matki Boskiej Apokaliptycznej z początku XX wieku. Prace konserwatorskie dobiegają końca i już 1 listopada będziemy mogli go zobaczyć w pełnej krasie.
Wszystkie prace konserwatorskie tych starych nagrobków pozwalają tym nagrobkom „starzeć się” w ich dawnej formie, objaśnia Tomasz Kasprzyk. – Są odremontowane, zabezpieczone, ale one się dalej starzeją. Wpływ warunków atmosferycznych jest widoczny. Pierwsza odrestaurowana rzeźba św. Jana Ewangelisty na grobie Jana Martynka to najstarsza sygnowana rzeźba z 1879 roku, wykonana przez krakowskiego rzeźbiarza Władysława Eliasza Radzikowskiego. Zbieraliśmy na nią w 2009 roku, a odnawiana była w 2010. Jak dzisiaj popatrzymy, ten upływ czasu widać. Ale tak, jak powiedziałem, jest zabezpieczony i starzeje się w swojej formie. – powiedział.
Na podsumowanie dodaje: – Nie pozostaje mi nic innego jak zaprosić państwa do hojności. Robimy to nie tylko dla nas, ale i dla przyszłych pokoleń, żeby jak najwięcej tych pomników ocalić. W przyszłym roku, 26 września, minie 40 lat jak Stary Cmentarz został wpisany do rejestru zabytków. Sam cmentarz ma 241 lat swojego istnienia więc warto zadbać o jego nagrobki.
(dapa)
d.palar@terazjaslo.pl
